2c. DỊCH TỄ HỌC BỆNH DỊCH HẠCH - mầm bệnh

 

Yersinia pestis do Alexandre Yersin phát hiện ra tại Hồng Kông vào ngày 20 tháng 6 năm 1894, trong thời gian đại địch lần thứ 3 đang hoành hành ở đây.

Yersinia pestis trước đây đước xếp vào họ Pasteurellaceae, nhưng dựa trên cơ sở so sánh mã di truyền bằng lai tạo DNA-DNA và RNA ribosom 16S/5S thì tương tự như Escherichia coli nên giống Yersinia được xếp lại vào họ Enterobacteriaceae. Giống Yersinia có 11 loài nhưng chỉ có 3 loài được quan tâm vì có khả năng gây bệnh cho người là Yersinia pestis, Yersinia pseudotuberculosis và Yersinia enterocolitica.

Yersinaia pestis có hình dạng cầu trực khuẩn (0,5 x 1- 2 mm), bắt màu Gram âm, nhuộm Wayson có màu xanh tím bắt màu ở 2 đầu, ở giữa trống nên gọi là “bắt màu lưỡng cực”. vi khuẩn không di động, không hình thành nha bào và không sinh a xít. Yersinia pestis là vi khuẩn hiếu khí, dễ mọc trên các môi trường nuôi cấy thông thường, mọc tốt nhất ở nhiệt độ 28-30⁰C và độ pH từ 7,2 đến 7,6. Trên môi trường canh thang, khuẩn lạc mọc không làm đục môi trường. Trên môi trường thạch, khuẩn lạc dạng R điển hình (lồi ở giữa, xung quanh sáng và có mép viền không đều kiểu đăng ten). Vi khuẩn lên men đường glucose và mannitol, không lên men đường rhamnose, lactose và sucrose.

 

Hình 15. Hình ảnh Yersinia pestis bắt màu đậm 2 đầu khi nhuộm Wayson.

Dựa vào khả năng khử hóa nitrat thành acid nitric và lên men glycerin, Yersinia pestis được chia thành 3 type sinh học là Orientalis, Antiqua và Medievalis. Ba type này không có sự khác nhau về độc lực cũng như bệnh học đối với người và động vật, nhưng chúng có phân bố địa lý cũng như tính chọn lọc vật chủ rất khác nhau nên có vai trò quan trọng về mặt dịch tễ học.

Yersinia pestis thuộc nhóm vi khuẩn có sức đề kháng yếu với môi trường bên ngoài. ánh sáng, nhiệt độ cao, làm sấy khô có thể phá hủy vi khuẩn. Các chất sát trùng, tẩy uế như lysol và các chế phẩm chứa Chlorin diệt vi khuẩn trong vòng 10 phút.

Yersinia pestis có cấu trúc kháng nguyên phức tạp và khả năng gây bệnh phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Trước hết là kháng nguyên vỏ F₁ và kháng nguyên W, V những chủng có độc lực cao có đến 16-18 kháng nguyên, các quan trọng thường được chú ý là F₁, V, W, yếu tố P, yếu tố Pu. Hiện nay các chủng có cả 3 kháng nguyên F₁, V và W được xem là chủng có độc lực mạnh. Yersinia pestis có cả 2 loại, nội độc tố và ngoại độc tố. Nội độc tố có tính chất ái thần kinh, gây nên bệnh cảnh li bì, u ám, thâm nhiễm xuất huyết ở các nội mạc tĩnh mạch và những tổn thương thoái hóa của phủ tạng.